Józefek, czyli o hyzopie lekarskim, część 2
„ Pokrop mnie hizopem, a stanę się czysty, obmyj minie, a nad śnieg wybieleję”
Psalm 51,9
Surowiec zielarski.
Surowcem zielarskim oraz jako przyprawę stosuje się kwitnące ziele. Zbierany jest dopiero w drugim roku wegetacji, na początku kwitnienia. Zbioru można dokonywać dwukrotnie, przy czym ostatni zbiór powinien być wykonany do pod koniec sierpnia, pozwoli to na przygotowanie się rośliny do przezimowania. Zebrane ziele suszymy pod zadaszeniem w suszarni naturalnej z dobrą wentylacją, w suszarni termicznej temperatura powietrza nie może przekraczać 40°C. Tak pozyskany surowiec jest bogaty w olejek eteryczny, którego zawartość w liściach wynosi od 0,3 do 1%, a w kwiatostanach od 0,9 do 2%. Składników olejku eterycznego w zależności od źródła pochodzenia surowca może być od kilku do kilkunastu, a najważniejsze z nich to: b-pinen, linalol, pinokamfon i izopinokamfon. Znajdziemy tu również sporo garbników, flawonoidów (w tym diosmina, hyzopina), a także kwasy fenolowe i gorycze. Znajdują się tu również fitosterole (ß-sitosterol i stigmasterol) oraz triterpeny (kwas oleanolowy i ursolowy). Olejek otrzymujemy metodą destylacji z para wodną, jest koloru jasnożółtego lub jasnozielonego o słodkim korzennym, kamforowym zapachu.
Zastosowanie i wskazania.
Tak bogaty skład sprawia, że hyzop, olejek hyzopowy ma właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne i przeciwwirusowe. Skutecznie zwalcza infekcje gronkowcem złocistym, grzybice w tym układu pokarmowego. Hamuje rozwój Escherichia coli, Pseudomonas aeroginosae czy Candidia albica. Stężenie stosowanego olejku tak doustnie jak i zewnętrznie do nacierań oraz w aromatoterapii nie może przekraczać stężania 1-3%, gdyż zauważono jego silnie działanie neurotoksyczne. Ekstrakty wodne wykazują właściwości antyoksydacyjne i korzystnie wpływające na gospodarkę węglowodanową, wspomagają leczenie i profilaktykę cukrzycy. Napary jak i odwary pite regularnie przynoszą poprawę w przeziębieniu, grypie i nieżytach oskrzeli, w dychawicy oskrzelowej, hamują biegunkę i infekcję bakteryjną jelit regulując wchłanianie i perystaltykę. Nalewki przynoszą ulgę w zapaleniu oskrzeli z uporczywym kaszlem, a w połączeniu z ziołami jak: lukrecja, oman, biedrzeniec anyż i babka lancetowata działają wykrztuśnie i osłonowo na błony śluzowe dróg oddechowych. Zewnętrznie w formie płukanek, okładów leczy stany zapalne gardła i jamy ustnej, zmniejsza napięcie i stany zapalne naczyń krwionośnych, działając przeciwwirusowo i przeciwzapalnie. U dzieci polecany w chorobach dróg oddechowych z gorączką i kaszlem. Stosowanie preparatów z hyzopu (syrop, napar, odwar czy nalewka) uwarunkowane jest wiekiem pacjenta jego wrażliwością i zdiagnozowanym problemem zdrowotnym. Olejek eteryczny w postaci rozcierki (np. z oliwą) i z dodatkiem innych olejków jak tymiankowym, eukaliptusowym, sosnowym, rozmarynowym czy z gauterii możemy stosować do kąpieli, nacierań i w aromatoterapii w schorzeniach dróg oddechowych, skóry i bólach reumatycznych. Tradycyjna medycyna Chińska zaleca stosowanie ziela Hyzopy w zaflegmieniu i zaleganiu wydzieliny w drogach oddechowych, jako środek odflegmiający.
Ogród i pszczelarstwo.
Hyzop znajdziemy przydomowych ogrodach pojedynczo rosnący lub w kompozycjach z innymi ziołami na rabatach. Wymienia go Adam Mickiewicz opisując ziołowy ogród Zosi w „Panu Tadeuszu”. Uprawiany bywa też w pojemnikach dla ozdoby lub jako roślina przyprawowa, lub na plantacji. Taka uprawa w pojemnikach pozwala na swobodne artystyczne kombinacje i układy z innymi roślinami podobnie uprawianymi, przestawianie pozwala na tworzenie artystycznych kobierców kwiatowych bez przesadzania roślin, co zapobiega stresom roślin. Rabaty z roślin olejkowych takich jak hyzop, lawenda, oregano, czy szałwia dostarczają wielu doznań zmysłowych, relaksują i odprężają, są również naturalnym środkiem odstraszającym komary. Hyzop charakteryzuje się szybkim wzrostem i miododajnością, dzięki czemu stanowi dobry pożytek dla pszczół. Wydajność z 1 hektara uprawy hyzopu lekarskiego to 200 – 400 kg miodu.
Kulinaria.
Walory smakowe, choć zapomniane w XIX wieku ponownie powróciły. Zastowany do potrawy dodaje aromatu i świeżości a także poprawia trawienie. Łatwość uprawy a przez to dostępność sprawia, że każdy może mieć przyprawę w zasięgu ręki. Przyjemny, balsamiczny, słodkawo – kamforowy zapach z cierpkim dodatkiem korzennego posmaku jest cennym dodatkiem do mdłych potraw, niewielki dodatek zmienia smak i zachęca do konsumpcji zupy ziemniaczanej, fasolowej czy twarogów, serów i pasztetów. Kiełbasy, pieczenie wołowe i zrazy, sałatki czy marynaty smakują i wyglądają smaczniej z dodatkiem tak świeżego jak i suszonego ziela hyzopu. Te smakowe walory znalazły uznanie w nalewkach klasztornych Cystersów jak i Benedyktynów w robionych prze Zakony trunkach typu Chartreuse.
Tradycja stosowania józefka potwierdzona jest wiekami stosowania w medycynie jak i w kuchni. Hyzop lekarski to roślina dana od Boga na pocieszenie ludziom i na ich oczyszczenie.
Za św. Pawłem możemy powtórzyć „Przeto czy jecie, czy pijecie, czy cokolwiek innego czynicie, wszystko na chwałę Bożą czyńcie.” 1 Kor 10,31
Kilka przepisów:
- Napar z 2 – 3 łyżek stołowych ziela i czubków kwiatostanów na 1 l wody, pity 3 razy dziennie po szklance, zalecany jest przy przewlekłych i ostrych nieżytach górnych dróg oddechowych i przy astmie.
- Napar z kwitnących pędów łagodzi obrzęk i stłuczenia.
- Napar z 2-3 łyżek stołowych kwitnącego ziela hyzopu na 1 l wody i pity 3 razy po ½ szklanki łagodzi bóle reumatyczne.
- Napar z 2 – 3 łyżek hyzopu w 1 l wody przynosi ulgę przy infekcji oczu jako okłady oraz w infekcjach gardła, jamy ustnej i migdałków często pukając.
- W okresie międzywojennym tj. w roku 1929 wydany został dwutomowy poradnik „Lekarz ratujący zdrowie”, w tomie drugim znajdujemy zalecenie, aby w astmie pić przygotowany odwar wg składu:
Korzeń omanu 60g, woda kopytnikowa 500g, hyzop lekarski 60g
Wszystko gotować z dodatkiem cukru do uzyskanie konsystencji miodu. Pić trzy razy dziennie po 30g.
- Profesor Jan Muszyński zalecał mieszankę z hyzopem przy nieżytach oskrzeli i jelit.
Ziele hyzopu 100g, ziele macierzanki 50g, liść szałwii 50g, liść podbiału 100g
„Nie wiem wprawdzie, jak z chęci moich przysługiwania się będę szczęśliwy; ufam przecież będą ludzie tego zdania, iż nie masz dzieła tak podłego, w którym by się cokolwiek dobrego nie znalazło”.Ks. Krzysztof Kluk
Br. Jan z Dukli OH
* Artykuł nie stanowi porady medycznej, lekarskiej czy farmaceutycznej. Czytelnik przed podjęciem jakiejkolwiek decyzji, co do leczenia, powinien skonsultować się (w zależności od potrzeb) z lekarzem lub farmaceutą.
Bibliografia u autora.